Trong những năm gần đây, trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh nói chung và quận Thủ Đức nói riêng, tình hình tội phạm diễn biến phức tạp và liên tục gia tăng về tính chất cũng như thủ đoạn làm ảnh hưởng đến tình hình trật tự, an ninh trên địa bàn, ảnh hưởng đến việc thu hút đầu tư, phát triển kinh tế và đời sống của người dân.
Theo báo cáo các năm vừa qua, tình hình tội phạm trên địa bàn quận Thủ Đức chủ yếu ở các loại tội phạm: xâm phạm về ma túy, tham nhũng và chức vụ, về trật tự quản lý kinh tế, môi trường, xâm phạm sở hữu và xâm phạm trật tự an toàn xã hội. Trong đó, tội phạm tập trung chủ yếu ở tội xâm phạm sở hữu và xâm phạm trật tự an toàn xã hội với nhiều người phạm tội thuộc các thành phần khác nhau, trong các thành phần này có số lượng công nhân cư trú trên địa bàn phạm tội chiếm tỷ lệ không nhỏ. Trong phạm vi bài viết này người viết chỉ tập trung nghiên cứu tình trạng người phạm tội là công nhân xảy ra trên địa bàn quận Thủ Đức trong những năm gần đây.
Thành phố Hồ Chí Minh là thành phố đông dân nhất cả nước, đồng thời cũng là trung tâm kinh tế, văn hóa, giáo dục quan trọng của Việt Nam. Hiện nay, thành phố Hồ Chí Minh và thủ đô Hà Nội là đô thị loại đặc biệt của Việt Nam, với đặc điểm này và tốc độ phát triển kinh tế-xã hội cao, thành phố Hồ Chí Minh góp phần rất lớn vào ngân sách nhà nước, tạo môi trường thuận lợi thu hút không chỉ các nhà đầu tư đến để đầu tư mà còn tạo khối lượng công việc khổng lồ thu hút nguồn nhân công lao động tập trung đến lao động, sinh sống. Với 24 quận, huyện có trên địa bàn, mỗi quận huyện có vai trò, vị trí riêng. Ví dụ một số quận như: quận 1 tập trung phát triển thương mại; quận 5, quận 7: khu mua bán sầm uất,…một số quận, huyện khác tập trung phát triển khu công nghiệp, khu chế xuất với số lượng công nhân đông đảo như: quận Tân Bình, quậnTân Phú, quận 12,… và đặc biệt là quận Thủ Đức. Do quận Thủ Đức là một trong những địa bàn có số lượng người lao động (chủ yếu là lao động phổ thông) tập trung đông trên địa bàn thành phố.
Xuất phát từ vị trí địa lý: Thủ Đức là một quận rộng nằm ở cửa ngõ phía đông thành phố Hồ Chí Minh, phía đông giáp quận 9, phía tây giáp quận 12, phía nam giáp quận Bình Thạnh, phía bắc giáp thị xã Dĩ An và Thuận An của tỉnh Bình Dương là những địa bàn tập trung công nhân đông đảo giữa các đơn vị hành chính giáp ranh. Ngoài ra, quận Thủ Đức có các khu chế xuấtnhư: Linh Trung 1, Linh Trung 2, khu công nghiệp Bình Chiểu, chợ Đầu Mối, cảng MK cùng nhiều nhà máy, xí nghiệp vừa và nhỏ đóng trên địa bàn quận, là nơi tập trung chủ yếu của công nhân sinh sống xung quanh các khu vực này. Tuy tập trung số lượng công nhân nhiều, nhưng không phải là công nhân có hộ khẩu sinh sống trên địa bàn thành phố mà chủ yếu là công nhân từ các tỉnh khác vào làm việc và sống chủ yếu trong các khu nhà trọ, điều kiện phát triển kinh tế-xã hội, môi trường, giáo dục còn phần nào hạn chế. Do đó, quận Thủ Đức cũng là một địa bàn dễ phát sinh tình hình tội phạm cao trên thành phố, đặc biệt là các loại tội phạm mà người phạm tội chủ yếu là công nhân. Cụ thể:
Năm 2010quận Thủ Đức đã xét xử công nhân phạm tội là: 08 vụ/09 bị cáo/tổng số 331 vụ/453 bị cáo, chiếm tỷ lệ (2,4%).
Năm 2011 quận Thủ Đức đã xét xử công nhân phạm tội là: 09 vụ/10 bị cáo/tổng số 258 vụ/377 bị cáo, chiếm tỷ lệ (3,48%).
Năm 2012 quận Thủ Đức đã xét xử công nhân phạm tội là: 15 vụ/20 bị cáo/tổng số 351 vụ/550 bị cáo, chiếm tỷ lệ (4,27%).
Năm 2013 quận Thủ Đức đã xét xử công nhân phạm tội là: 27 vụ/48 bị cáo/tổng số 352 vụ/534 bị cáo, chiếm tỷ lệ (7,6%).
Trong 10 tháng đầu năm của năm 2014 quận Thủ Đức đã xét xử công nhân phạm tội là: 21 vụ/37 bị cáo/tổng số 332 vụ/570 bị cáo, chiếm tỷ lệ (6,3%).
Điển hình như vụ án: Nguyễn Văn Phương cùng đồng phạm phạm tội “Gây rối trật tự công cộng”. Ngày 13/5/2014 có khoảng 1.500 người tham gia tuần hành phản đối Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương 981 trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam. Lợi dụng cuộc tuần hành Nguyễn Văn Phương cùng các thanh niên quá khích khác đã la hét, đập phá và dùng gạch đá ném vào cơ quan chức năng và doanh nghiệp, gây thiệt hại cho các doanh nghiệp trong Khu chế xuất Linh Trung 1, Khu chế xuất Linh Trung 2 là 46.000.000 đồng; 20 chiến sĩ Công an bị thương và nhiều công cụ hỗ trợ khác của cơ quan chức năng bị thiệt hại. Ngày 22/5/2014 cơ quan cảnh sát điều tra Công an quận Thủ Đức đã khởi tố 02 vụ án/23 bị can và ra quyết định tạm giam 23 bị can về tội “Gây rối trật tự công cộng”. Trong đó, có đến 15 bị can là công nhân đang làm việc tại các công ty đóng trên đại bàn quận Thủ Đức.
Phiên tòa xét xử vụ án Nguyễn Văn Phương cùng đồng phạm phạm tội “Gây rối trật tự công cộng” xảy ra trên địa bàn quận Thủ Đức ngày 13/5/2014.
Qua số liệu tình hình tội phạm những năm gần đây cho thấy tình hình phạm tội của công nhân có chiều hướng liên tục gia tăng, đặc biệt nhất là vụ việc vi phạm gây rối trật tự công cộng ngày 13/5/2014 vừa qua trên địa bàn quận Thủ Đức với 23 người phạm tội trong đó có 15 bị cáo là công nhân, đây cũng là một hồi chuông cảnh báo nghiêm khắc về nguy cơ tiềm ẩn tình hình tội phạm của công nhân. Vì vậy, việc tìm hiểu nguyên nhân và đề ra một số giải pháp góp phần hạn chế tình hình tội phạm là một việc làm cần thiết. Vậy đâu là nguyên nhân tình hình phạm tội của công nhân?
Qua việc điều tra, truy tố, xét xử các tội phạm trên địa bàn quận Thủ Đức rút ra được một số nguyên nhân cơ bản đối với công nhân-chủ thể của hành vi phạm tội như sau:
Thứ nhất, Khi nghiên cứu về chủ thể phạm tội là công nhân, thì những đối tượng này là những người không có việc làm ổn định lâu dài do tiền lương thấp, không đủ phục vụ cho nhu cầu cá nhân và tiêu dùng. Đặc biệt là những người có sở thích đua đòi, lối sống không phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh.
Thứ hai, Do môi trường sống của công nhân tập trung ở thành phố, là nơi có tốc độ phát triển kinh tế xã hội, tốc độ đô thị hóa, tốc độ dịch chuyển cơ cấu xã hội ở mức cao. Do đó, việc không theo kịp nhịp sống của một thành phố lớn dẫn đến tình trạng phạm tội để thích ứng với môi trường này cũng là một nguyên nhân dẫn đến tình trạng phạm tội. Đặc biệt quận Thủ Đức là một địa bàn có sự giáp ranh về địa giới hành chính của các quận, huyện khác cùng tồn tại nhiều khu chế xuất, khu công nghiệp nhưng do chủ yếu là người dân từ nơi khác đến sinh sống cũng có sự khó khăn trong việc quan hệ xã hội, quan hệ con người. Trong việc quan tâm, tố giác tội phạm, quan hệ láng giềng, người xung quanh không gắn kết.
Thứ ba, Do trình độ học vấn, trình độ dân trí liên quan chặt chẽ, có ảnh hưởng xác định đến việc hình thành những nhu cầu, lợi ích sở thích, định hướng giá trị, quan điểm sống của công nhân, tác động đến việc sử dụng thời gian, đến cách xử sự của con người nói chung và các hành vi phạm tội nói riêng. Do vậy, đây cũng là nguyên nhân chủ yếu lý giải cho các loại tội phạm xâm phạm trật tự công cộng, xâm phạm quyền sở hữu của công dân, vì đa số công nhân học vấn còn thấp, hoàn cảnh gia đình khó khăn,…
Thứ tư, Ý thức pháp luật của người công nhân còn thấp, họ chưa hình dung ra mức độ hậu quả hành vi mình phải gánh chịu khi thực hiện hành vi phạm tội, một phần cũng do trình độ dân trí cũng ảnh hưởng đến nhận thức pháp luật.
Không chỉ xuất phát từ công nhân, nguyên nhân phạm tội còn xuất phát từ người sử dụng lao động, cụ thể: khối lượng công việc công nhân phải làm thì quá nhiều, ngược lại việc chăm lo đời sống vật chất và tinh thần cho công nhân thì còn hạn chế; các công đoàn trong khu chế xuất chưa phát huy tốt vai trò, chưa quan tâm đến đời sống của anh em, người lao động, không kịp thời nắm bắt tâm tư và tìm cách hỗ trợ cho công nhân; việc trả lương còn chưa tương xứng với sức lao động và điều kiện, môi trường sống của công nhân cũng là một nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng phạm tội. Ngoài ra, do việc tuyển dụng còn chưa kiểm tra kỹ về nhân thân, nơi cư ngụ, nơi thường trú về bản thân người xin việc dẫn đến tình trạng công nhân làm hồ sơ giả để đi xin việc mà các công ty vẫn không phát hiện ra gây khó khăn trong công tác điều tra tội phạm khi xảy ra hành vi phạm tội.
Về phía cơ quan quản lý nhà nước: Cơ quan quản lý nhà nước có vai trò rất lớn trong việc quản lý địa bàn, an ninh khu vực, tuy nhiên việc quản lý chưa chặt chẽ cũng là nguyên nhân dẫn đến tình trạng phạm tội, cụ thể: việc tuyên truyền phổ biến pháp luật cho công nhân chưa phát huy hiệu quả, do đa phần công nhân làm việc theo ca, thường tăng ca để tăng thu nhập nên khó có thời gian để tham dự các buổi tuyên truyền, các buổi tập huấn hoặc tham gia sinh hoạt nơi cư trú. Mặt khác, cơ quan quản lý an ninh khu vực còn lỏng lẽo, không quản lý được việc tạm trú nên dễ dàng tạo điều kiện cho tội phạm lẩn trốn khi có hành vi phạm tội.
Ngoài ra, công tác đấu tranh phòng chống tội phạm của người sử dụng lao động và nhân dân chưa bảo đảm. Ban quản lý các khu công nghiệp chưa phối hợp tốt với chính quyền địa phương để nắm chắc tình hình công nhân cũng như khi có vi phạm xảy ra phải kịp thời xử lý để các phần tử xấu có ý định vi phạm không thực hiện được mục đích của mình.
Từ một số nguyên nhân trên, để góp phần làm giảm tình trạng tội phạm trên địa bàn quận Thủ Đức nói chung, đặc biệt là tình trạng phạm tội của công nhân. Cần phải thực hiện các giải pháp sau:
Thứ nhất, Cơ quan quản lý nhân khẩu phải chặt chẽ trong công tác kiểm tra cư trútrong các khu nhà trọ và nhà hàng khách sạn gần các khu công nghiệp đóng trên địa bàn để kịp thời phát hiện, ngăn chặn các tệ nạn làm ảnh hưởng đến đời sống của công nhân.
Thứ hai, Ban quản lý các khu công nghiệp cần kiểm tra kỹ trong khâu tuyển dụng lao động, kiểm tra hồ sơ của công nhân xin việc, tránh tình trạng giả mạo hồ sơ để làm việc, đặc biệt lưu ý với các hồ sơ tẩy xóa ghi lý lịch không rõ thì bắt bổ sung sau đó mới nhận.
Thứ ba, Người sử dụng lao động phải có cơ chế kiểm tra giám sát người lao động.Phải thường xuyên kiểm tra giám sát các hoạt động sản xuất kinh doanh không nên phó mặc, tin tưởng vào một cá nhân nào dẫn đến tình trạng buông lỏng để người lao động có cơ hội thực hiện hành vi phạm tội của mình.
Thứ tư, Công đoàn của các công ty cần phải thường xuyên tuyên truyền phổ biến pháp luật cũng như tạo ra sân chơi cho công nhân, quan tâm hơn nữa đến đời sống của công nhân.
Thứ năm, Cơ quan nhà nước và người sử dụng lao động có biện pháp đểtạo điều kiện thuận lợi hơn cho công nhân tăng thu nhập, ổn định đời sống, các cơ quan sử dụng lao động cũng cần tạo cơ chế công việc ổn định để người lao động yên tâm lao động.
Qua nghiên cứu thực trạng phạm tội của công nhân trên địa bàn quận Thủ Đức cũng như việc tìm hiểu nguyên nhân có thể dẫn đến tình trạng phát sinh tội phạm, bài viết đã đưa ra một số giải pháp cơ bản để nâng cao công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm, chủ yếu là giải pháp nâng cao giáo dục ý thức pháp luật cho công nhân, công đoàn và cơ quan sử dụng lao động quan tâm đến đời sống vật chất, tinh thần của người lao động làm việc trong đơn vị và vai trò của cơ quan địa phương trong việc quản lý địa bàn.
Ý kiến trên đây là quan điểm cá nhân của người viết nếu có gì không đúng mong đọc giả góp ý; Xin cám ơn./.