Thứ Sáu, 14/02/2025

Nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Viện kiểm sát trong Hiến pháp - một số đề xuất, kiến nghị

27/12/2013 - 10:25 | Nghiên cứu, trao đổi

Nghị quyết 49-NQ/TW của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 xác định: “mục tiêu chung của việc đổi mới là xác định rõ chức năng nhiệm vụ, mô hình tổ chức của hệ thống Tòa án, Viện kiểm sát, cơ quan Điều tra thực sự khoa học, đảm bảo tính đồng bộ, phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng về cải cách tư pháp”. Theo định hướng này, xây dựng mô hình tổ chức của cơ quan tư pháp nói chung và Viện kiểm sát nói riêng giữ một vai trò quan trọng trong tiến trình cải cách tư pháp.

Kể từ khi chế định Viện kiểm sát nhân dân được ghi nhận lần đầu tiên trong Hiến pháp 1959, tiếp sau đó là Hiến pháp 1980 và Hiến pháp 1992, một nguyên tắc cơ bản trong tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát là nguyên tắc tập trung thống nhất thể hiện qua việc xác định vai trò lãnh đạo của Viện trưởng đối với Viện kiểm sát các cấp và sự lãnh đạo của Viện trưởng Viện kiểm sát tối cao đối với toàn ngành kiểm sát.

Tại Điều 140 Hiến pháp 1980 xác định :

Viện Kiểm sát nhân dân do Viện trưởng lãnh đạo.

Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân cấp dưới chịu sự lãnh đạo của Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân cấp trên; Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân các địa phương chịu sự lãnh đạo thống nhất của Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao.”

Hiến pháp 1992 cũng tiếp tục khẳng định nguyên tắc tập trung thống nhất thông qua xác định vai trò lãnh đạo của Viện trưởng Viện kiểm sát tối cao đối với ngành Kiểm sát thông qua quy định tại Điều 138:

Viện kiểm sát nhân dân do Viện trưởng lãnh đạo. Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp dưới chịu sự lãnh đạo của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp trên; Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân các địa phương, Viện trưởng Viện kiểm sát quân sự các cấp chịu sự lãnh đạo thống nhất của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao

Thực tiễn thực hiện chức năng nhiệm vụ Viện kiểm sát đã chứng minh tính hiệu quả và phù hợp của nguyên tắc này đối với mô hình tổ chức và thực hiện chức năng nhiệm vụ của Viện kiểm sát. Đặc biệt  đã phát huy được trách nhiệm và tính quyết đoán, độc lập của chức danh Viện trưởng trong lãnh đạo chỉ đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị của Viện kiểm sát đóng góp vào thành quả chung của sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước.

Tuy nhiên, trong điều kiện hội nhập hiện nay cũng như  sự phát triển về chức năng nhiệm vụ của Viện kiểm sát trong tiến trình cải cách tư pháp và yêu cầu phát huy dân chủ hạn chế chuyên quyền trong thực hiện quyền lực nhà nước, đặc biệt là phát huy trí tuệ tập thể để thực hiện tốt chức năng nhiệm vụ của Ngành, chúng tôi cho rằng bên cạnh việc duy trì nguyên tắc tập trung thống nhất cần phải xem xét bổ sung quy định cơ chế lãnh đạo tập thể để  đảm bảo yếu tố dân chủ phát huy trí tuệ tập thể theo nguyên tắc tập trung dân chủ của Đảng.

Đề cập đến sự kết hợp giữa nguyên tắc tập trung thống nhất và nguyên tắc tập thể lãnh đạo quan điểm của các chuyên gia trong lĩnh vực pháp luật đều thống nhất xác định chế định về Uỷ ban kiểm sát là sự kết hợp giữa nguyên tắc thủ trưởng lãnh đạo, một nội dung của nguyên tắc tập trung thống nhất với nguyên tắc tập thể lãnh đạo[1]

Chúng tôi cho rằng để thực hiện được yêu cầu phát huy dân chủ trí tuệ tập thể theo nguyên tắc tập trung dân chủ trong ngành Kiểm sát thì việc ghi nhận vai trò cơ quan lãnh đạo tập thể của Uỷ ban kiểm sát thành một nguyên tắc hiến định là một yêu cầu mang tính tất yếu.

Quá trình hình thành và phát triển của chế định Uỷ ban Kiểm sát trong  Hiến pháp cũng như Luật tổ chức Viện kiểm sát đã cho thấy định hướng đảm bảo tính tương xứng giữa tập trung và dân chủ của Đảng và nhà nước ta trong nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Viện kiểm sát.

Phân tích các quy định về Uỷ ban kiểm sát trong  Luật tổ chức Viện kiểm sát năm 1981, Luật tổ chức Viện kiểm sát năm 1992 và Luật tổ chức Viện kiểm sát năm 2002  cho thấy vai trò của Uỷ ban kiểm sát đã sự có sự thay đổi từ một cơ quan giúp việc cho Viện trưởng  (theo Luật Tổ chức Viện kiểm sát 1981) trở thành cơ chế lãnh đạo tập thể được ghi nhận trong Luật tổ chức Viện kiểm sát 1992 và Luật tổ chức Viện kiểm sát 2002.

Xét về chức năng nhiệm vụ thì  Uỷ ban kiểm sát được tổ chức ở 02 cấp là Viện kiểm sát tối cao và Viện kiểm sát cấp tỉnh để thực hiện chức năng thảo luận và quyết định thông qua biểu quyết tập thể những vấn đề quan trọng như: phương hướng, nhiệm vụ, kế hoạch công tác, bộ máy tổ chức của ngành kiểm sát; hướng dẫn nghiệp vụ , áp dụng pháp luật trong toàn ngành … ở Viện kiểm sát tối cao; phương hướng, biện pháp thực hiện nhiệm vụ của Viện kiểm sát 02 cấp, bộ máy tổ chức , nhân sự , những vụ án hình sự, dân sự, hôn nhân và gia đình, hành chính, kinh tế, lao động quan trọng…ở Viện kiểm sát cấp tỉnh.

Như vậy, qua chức năng nhiệm vụ của Uỷ ban kiểm sát theo quy định của pháp luật hiện hành cũng chứng tỏ có những vấn đề quan trọng thuộc chức năng nhiệm vụ của Viện kiểm sát vượt quá khả năng tự quyết định của Viện trưởng và đòi hỏi có một cơ chế lãnh đạo tập thể trong ngành Kiểm sát là một yêu cầu thực tiễn.

Đối với việc xác định chức năng nhiệm vụ của Uỷ ban kiểm sát có ý kiến cho rằng việc quy định các quyết định của Uỷ ban kiểm sát phải được quá nửa tổng số thành viên trong Uỷ ban kiểm sát biểu quyết tán thành và nếu Viện trưởng không nhất trí với ý kiến của đa số các thành viên Uỷ ban kiểm sát thì thực hiện quyết định của đa số là không phù hợp, không phải sự kết hợp giữa nguyên tắc tập trung thống nhất và nguyên tắc tập thể lãnh đạo mà là sự hoán đổi giữa hai nguyên tắc này. Việc hoán đổi như vậy sẽ làm suy yếu nguyên tắt tập trung thống thống nhất trong tổ chức và hoạt động của Viện kiểm sát, không đề cao trách nhiệm của Viện trưởng cũng như trách nhiệm của Uỷ ban kiểm sát.[2]

Chúng tôi cho rằng, việc quy định Uỷ ban kiểm sát là một cơ chế lãnh đạo tập thể của Viện kiểm sát không những không làm suy yếu nguyên tắc tập trung thống nhất mà còn là sự bổ sung hết sức cần thiết cho nguyên tắc này, đặc biệt trong thực hiện yêu cầu cải cách tư pháp hiện nay.

Với vai trò là một cơ chế lãnh đạo tập thể chức năng phản biện của Uỷ ban kiểm sát đối với các quyết định của Viện trưởng trong trường hợp quyết địnhcủa Viện trưởng trái với ý kiến tập thể của Uỷ ban kiểm sát sẽ cao và hiệu quả hơn so với vai trò một cơ quan giúp việc như quy định của Luật Tổ chức Viện kiểm sát năm 1981. Đặc biệt đối với các vấn đề quan trọng của đơn vị của ngành vượt ngoài khả năng quyết định của cá nhân Viện trưởng. Quy định Viện trưởng không nhất trí với ý kiến của đa số các thành viên Uỷ ban kiểm sát thì thực hiện quyết định của đa số góp phần khắc phục hạn chế dễ dẫn đến chuyên quyền, độc đoán của nguyên tắc tập trung, đồng thời cũng nâng cao trách nhiệm của Viện trưởng trong việc bảo vệ quan điểm của mình trong các cuộc họp của Uỷ ban kiểm sát đối với những vấn đề quan trọng của ngành hoặc của đơn vị.

Bên cạnh đó, không thể nói rằng việc thực hiện nguyên tắc tập thể lãnh đạo thông qua xác lập vị trí cơ chế lãnh đạo tập thể của Ủy ban kiểm sát sẽ làm triệt tiêu vai trò lãnh đạo của Viện trưởng theo nguyên tắc tập trung thống nhất. Viện trưởng là người đứng đầu và trực tiếp lãnh đạo Uỷ ban kiểm sát, do đó Cơ chế lãnh đạo của Uỷ ban kiểm sát gắn liền với sự lãnh đạo của Viện trưởng ý kiến của Viện trưởng trong Uỷ ban kiểm sát vẫn có một giá trị quyết định trong những trường hợp cụ thể.  Song song đó, hiện nay có sự phân định rạch ròi giữa các vấn đề do Uỷ ban kiểm sát quyết định và các vấn đề khác do Viện trưởng trực tiếp quyết định.Như vậy xác định vai trò của Uỷ ban kiểm sát theo nguyên tắc lãnh đạo tập thể không những không loại bỏ sự lãnh đạo thống nhất của Viện trưởng mà còn tạo điều kiện cho Viện trưởng thực hiện tốt hơn thẩm quyền quyết định của mình trong những lĩnh vực Viện trưởng trực tiếp quyết định.

Ngoài ra, trong tình hình đất nước đang trên đà hội nhập phát triển, hệ thống pháp luật còn tồn tại những hạn chế, khiếm khuyết nhất định cần phải có sự định hướng, hướng dẫn giải thích pháp luật trong toàn ngành  cũng như đòi hỏi chất lượng công tác tư pháp nói chung và chất lượng công tác kiểm sát nói riêng ngày càng phải được nâng cao để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của nhân dân, thì việc phát huy trí tuệ tập thể trong lãnh đạo, chỉ đạo công tác kiểm sát theo nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách là hết sức quan trọng và cần thiết. Để thực hiện được yêu cầu đó, việc xác lập cơ chế lãnh đạo tập thể phát huy vai trò và vị trí của Ủy ban kiểm sát thông qua một quy định mang tính hiến định khẳng định địa vị pháp lý của Ủy ban kiểm sát trong mô hình tổ chức của Viện kiểm sát là hết sức cần thiết cần thiết, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.

Qua những nội dung phân tích nêu trên chúng tôi cho rằng trong nguyên tắc tổ chức hoạt động của Viện kiểm sát cần kết hợp giữa nguyên tắc tập trung thống nhất  khẳng định vai trò lãnh đạo của Viện trưởng và nguyên tắc tập thể tập thể lãnh đạo. Nguyên tắc tập thể lãnh đạo trong tổ chức, hoạt động của Viện kiểm sát cần được ghi nhận trong Hiến pháp thông qua việc xác định vị trí vai trò của Uỷ ban kiểm sát thành một chế định trong Hiến pháp sửa đổi làm cơ sở cho hoàn thiện quy định về chức năng nhiệm vụ của Uỷ ban kiểm sát trong Luật tổ chức Viện kiểm sát.

Dự thảo sửa đổi Hiến pháp cần điều chỉnh quy định Điều 114, chương VIII theo hướng :

“1. Viện kiểm sát nhân dân do Viện trưởng lãnh đạo. Uỷ ban kiểm sát là cơ chế lãnh đạo tập thể của Viện kiểm sát do Viện trưởng là người đứng đầu .Viện kiểm sát nhân dân cấp dưới chịu sự lãnh đạo của Viện kiểm sát nhân dân cấp trên; Viện kiểm sát cấp dưới chịu sự lãnh đạo thống nhất của Viện kiểm sát nhân dân tối cao.

2. Việc thành lập Uỷ ban kiểm sát, những vấn đề Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân có quyền quyết định, những vấn đề quan trọng mà Uỷ ban kiểm sát phải thảo luận và quyết định theo đa số do luật định

3.Khi thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp, Kiểm sát viên tuân theo pháp luật và chịu sự chỉ đạo của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân.

4. Việc bổ nhiệm, miễn nhiệm, cách chức và nhiệm kỳ của Kiểm sát viên do luật định”

Trên đây là một số ý kiến góp ý nguyên tắc tổ chức, hoạt động của Viện kiểm sát  rất mong nhận được sự quan tâm trao đổi để vấn đề này được xem xét toàn diện hơn.

Ths. Đoàn Tạ Cửu Long – Phó viện trưởng Viện KSND TP. Hồ Chí Minh

Ths.Nguyễn Tấn Hảo – Văn phòng  Viện KSND TP. Hồ Chí Minh

 

Tin mới