Thứ Sáu, 14/02/2025

Bàn về quyền khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử theo quy định tại khoản 1 Điều 104 Bộ luật tố tụng hình sự

14/10/2013 - 20:20 | Nghiên cứu, trao đổi

Khởi tố vụ án hình sự là giai đoạn đầu tiên của hoạt động tố tụng, trong đó cơ quan có thẩm quyền xác định một sự việc có dấu hiệu tội phạm hay không.

Theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự (BLTTHS) hiện hành thì quyền khởi tố vụ án trong từng trường hợp cụ thể được quy định cho các cơ quan như sau : Cơ quan điều tra, Bộ đội biên phòng, Hải quan, Kiểm lâm, Cảnh sát biển, một số cơ quan của Công an nhân dân, Quân đội nhân dân được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra, Viện kiểm sát và Hội đồng xét xử. Trong đó thẩm quyền khởi tố của hội đồng xét xử của Toà án nhân dân các cấp được quy định tại đoạn 3 khoản 1 Điều 104 BLTTHS.

Theo đó Hội đồng xét xử ra quyết định khởi tố hoặc yêu cầu Viện kiểm sát khởi tố vụ án hình sự nếu qua việc xét xử tại phiên tòa mà phát hiện được tội phạm hoặc người phạm tội mới cần phải điều tra

Xét về mặt lý luận lẫn thực tiễn áp dụng pháp luật trong những năm vừa qua cho thấy quy định này hiện nay còn nhiều bất cập cần phải có sự điều chỉnh để đảm bảo tính phù hợp về chức năng nhiệm vụ của cơ quan tiến hành tố tụng và hiệu lực áp dụng trong thực tiễn.

Trong phạm vi bài viết này, chúng tôi xin phân tích những yếu tố bất cập trong quy định về quyền khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử từ đó nêu ra một số kiến nghị nhằm hoàn thiện quy định về khởi tố vụ án hình sự đóng góp cho hoạt động sửa đổi bổ sung BLTTHS đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp.

Về mặt lý luận, khởi tố vụ án là hoạt động mang tính chất thực hành quyền công tố, khởi động quá trình điều tra chứng minh tội phạm. Đây là hoạt động mang tính đặc trưng và khác biệt so với chức năng xét xử của Hội đồng xét xử. Do đó việc quy định hội đồng xét xử có quyền ra quyết định khởi tố vụ án là không phù hợp với chức năng của Hội đồng xet xử chỉ là xét xử những vụ án hình sự trên cơ sở quyết định truy tố của Viện kiểm sát;

Bên cạnh đó, để thực hiện quyền khởi tố vụ án, các cơ quan có thẩm quyền phải dựa trên các căn cứ quy định tại Điều 100 BLTTHS bao gồm:  Tố giác của công dân, tin báo của cơ quan tổ chức, tin báo trên các phương tiện thông tin đại chúng, dấu hiệu tội phạm do cơ quan có thẩm quyền trực tiếp phát hiện. Để đảm bảo tính chính xác, có căn cứ của quyết định khởi tố vụ án hình sự các cơ quan có thẩm quyền phải thực hiện các hoạt động xác minh, củng cố chứng cứ làm cơ sở cho việc khởi tố. Trong khi đó, Hội đồng xét xử chỉ thực hiện chức năng xét xử thuần túy, không có chức năng và cũng không có thẩm quyền, điều kiện xác minh những dấu hiệu tội phạm làm căn cứ để khởi tố vụ án. Do đó việc quyết định khởi tố vụ án và đảm bảo tính chặt chẽ có căn cứ của quyết định khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử hiện nay là rất khó khăn.

Ngoài ra, với ý nghĩa là một hoạt động khởi động cả quá trình tố tụng, việc khởi tố vụ án hình sự giữ một vai trò quan trọng và đòi hỏi chủ thể ra quyết định khởi tố vụ án hình sự phải chịu trách nhiệm về hành vi tố tụng đó của mình. Để thực hiện được nghĩa vụ chịu trách nhiệm đối với quyết định khởi tố vụ án đòi hỏi chủ thể ra quyết định phải là một tổ chức tồn tại ổn định, trong khi đó Hội đồng xét xử lại được thành lập trong một thời gian ngắn thực hiện chức năng xét xử đối với vụ án hình sự và sau khi việc xét xử kết thúc thì Hội đồng xét xử không còn tồn tại nữa. Vấn đề đặt ra là trong trường hợp quyết định khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử không phù hợp, không có căn cứ và Hội đồng xét xử đã bị giải tán do việc xét xử đã kết thúc thì sẽ không có chủ thể nào sẽ chịu trách nhiệm cho sự thiếu sót của quyết định khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử. Đây là một hạn chế ảnh hưởng đến tính chặt chẽ của việc áp dụng pháp luật trong giải quyết vụ án hình sự hiện nay.

Về thực tiễn áp dụng pháp luật trong những năm vừa qua cho thấy, trên địa bàn thành phố  Hồ Chí Minh, chưa có trường hợp nào Hội đồng xét xử thực hiện quyền hoặc yêu cầu khởi tố vụ án tại phiên tòa.

Hầu hết các trường hợp Hội đồng xét xử  phát hiện được việc lọt tội phạm hoặc người phạm tội mới  sẽ áp dụng quy định về trả hồ sơ để điều tra bổ sung theo điểm b khoản 1 Điều 179 BLTTHS.

Một số trường hợp khi phát hiệu dấu hiệu tội phạm  Hội đồng xét xử sẽ bổ sung nội dung kiến nghị Viện kiểm sát xem xét khởi tố vụ án trong bản án hình sự khi tuyên án. Xét về bản chất kiến nghị Viện kiểm sát khởi tố hoàn toàn khác biệt với yêu cầu Viện kiểm sát khởi tố vụ án về tính chất bắt buộc và hiệu lực áp dụng.

Nói cách khác, quyền khởi tố vụ án và quyền yêu cầu Viện kiểm sát khởi tố vụ án theo quy định tại điều 104 BLTTHS hiện nay vẫn chưa được áp dụng trong thực tiễn.

Thực trạng này đặt ra vấn đề về sự phù hợp của quy định về quyền khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử theo BLTTHS hiện hành. Chúng tôi cho rằng việc quy định quyền khởi tố và yêu cầu khởi tố vụ án hình sự cho hội đồng xét xử là không phù hợp với chức năng của Hội đồng xét xử và có sự trộn lẫn, không phân định rõ chức năng thực hành quyền công tố và chức năng xét xử - hai chức năng tuy có liên quan mật thiết nhưng có sự độc lập  và khác biệt về bản chất trong quá trình tố tụng. Sự bất cập này là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng cụ thể là Hội đồng xét xử không thể và không có đủ điều kiện thực hiện quyền khởi tố vụ án theo luật định.

Tóm lại, theo nội dung phân tích nêu trên có thể khẳng định việc quy định quyền khởi tố vụ án hình sự cho Hội đồng xét xử là không phù hợp và có nhiều hạn chế ảnh hưởng đến  hiệu lực áp dụng của BLTTHS.

Để khắc phục hạn chế này, chúng tôi cho rằng cần bãi bỏ quy định về quyền khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử trước hết để  đảm bảo sự phân định rõ ràng giữa chức năng xét xử và chức năng thực hành quyền công tố của các cơ quan tố tụng. Sự phân định rõ ràng cụ thể chức năng nhiệm vụ nêu trên là hết sức cần thiết đảm bảo hiệu quả hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng tăng cường chất lượng hoạt động giải quyết vụ án hình sự theo tinh thần cải cách tư pháp.

Trên đây là một số ý kiến trao đổi về quyền khởi tố vụ án của Hội đồng xét xử theo quy định tại điều 104 BLTTHS năm 2003 .Với tinh thần cầu thị rất mong nhận được phản hồi, trao đổi để vấn đề được nhận định một cách khách quan và toàn diện hơn.

Ths.Đoàn Tạ Cứu Long (Phó viện trưởng - Viện KSND TP. Hồ Chí Minh)  

 Ths.Nguyễn Tấn Hảo (KSV) Văn phòng – Viện KSND TP. Hồ Chí Minh 

Tin mới